Piotr Janik. Osobna droga

W Czytelni Sztuki, od 19 kwietnia do 18 maja 2024 roku, prezentowana będzie wystawa fotografii pt. “Piotr Janik. Osobna droga”

Gliwice miewały swoje szczęśliwe chwile na polu sztuki, jednak brak uczelni artystycznych w samym mieście sprawił, że najlepiej rozwinęła się tutaj fotografia. W polskiej tradycji nie uzależniano jej funkcjonowania od uniwersyteckich dyplomów. Dzięki sieci towarzystw i klubów amatorskich oraz lokalnych oddziałów Związku Polskich Artystów Fotografików fotografia artystyczna w Polsce rozwijała się wielotorowo. Urodzony w Zakopanem, lecz przez większość życia związany z Gliwicami Piotr Janik (1923–1981) jest doskonałym przykładem twórcy działającego w takich właśnie okolicznościach. Pierwsze kroki stawiał w zakopiańskim zakładzie fotograficznym Henryka Schabenbecka, gdzie zatrudniony był pierwotnie jako laborant. Po wojnie przeniósł się do Gliwic i w 1951 roku znalazł się wśród współzałożycieli amatorskiego odłamu ruchu fotograficznego – Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego (GTF). W jego ramach zdobywał niezbędną wiedzę teoretyczną i praktyczne doświadczenie. W 1957 roku w uznaniu osiągnięć międzynarodowych otrzymał dyplom AFIAP (luksemburska federacja artystów fotografów), zaś w 1961 roku stał się członkiem zwyczajnym Związku Polskich Artystów Fotografików.

Na twórczość fotograficzną Piotra Janika wpłynęły bardzo różne dykcje. W pierwszym okresie pozostawał pod wpływem fotografii atelierowej, następnie uległ charakterystycznej dla twórców jego pokolenia fascynacji piktorializmem – spóźnionej w stosunku do światowych korzeni, u Janika szczęśliwie krótkotrwałej. Na obecnej wystawie kładziemy jednak nacisk na to, co u gliwickiego twórcy szczególnie ciekawe: związki z włoskim neorealizmem, na które zarówno Janik, jak i inni członkowie GTF często się powoływali, oraz jego bystre oko fotoreportera. Fotografia Piotra Janika stosunkowo często odwołuje się do brutalnej, nieunikającej brzydoty estetyki: to właśnie w niej widział ratunek dla otaczającej rzeczywistości. Dzięki takiej estetyzacji kulawe piękno powojennej Polski w jej śląskim wydaniu uzyskało szansę na przedłużone trwanie w sztuce.

Choć w Gliwickim Towarzystwie Fotograficznym nie zabrakło wyjątkowych osobowości twórczych – wystarczy wspomnieć Zofię Rydet czy Jerzego Lewczyńskiego – fotografie Piotra Janika należą do najciekawszych, najbardziej dojrzałych, jakie powstały w tym kręgu. Dlatego też po kilkunastu latach od ostatniej wystawy Muzeum w Gliwicach przypomina twórczość tego fotografa.

Kurator: Wojciech Nowicki
Wernisaż: 19/04/2024/18.00
Czas trwania wystawy: 19/04/ – 18/05/2024
Szef Czytelni Sztuki: Grzegorz Krawczyk

fot.: Piotr Janik, Z cyklu „Portrety”, kolekcja Muzeum w Gliwicach
fot.: Piotr Janik, Ich dwoje, kolekcja prywatna

“Gliwice – Teatr. Miasto jak scena”. Wystawa fotografii Dariusza Trześniowskiego.

W Czytelni Sztuki, od 29 lutego do 7 kwietnia 2024, prezentowana będzie wystawa fotografii Dariusza Trześniowskiego pt. “Gliwice – Teatr. Miasto jak scena”.

Czarno-biała fotografia towarzyszy mi w każdej chwili życia – myślę fotografią, patrzę na świat wyobrażonym pryzmatem średniego formatu albo matówką kamery wielkoformatowej. W ten sposób powstają pomysły – mijam jakieś miejsce, jakiś element miejskiego krajobrazu, który zwraca moją uwagę, i zastanawiam się, w jaki sposób mógłbym go wykorzystać do zdjęć. To miejsce przyciąga mnie, wracam do niego wielokrotnie, sprawdzam zmieniające się światło, notuję w pamięci wszystkie szczegóły i to, jak wyglądają w różnych warunkach pogodowych, wybieram najodpowiedniejszą porę dnia. Wieczorem przygotowuję sprzęt. Zasypiając, jeszcze raz przeglądam w głowie kolejne kadry, zdarza się, że zupełnie inaczej jawią mi się później we śnie… Wstaję przed szóstą rano, nastawiam kawę i idę do ciemni. Biorę pierwszy, głęboki wdech, wypełniam się jej zapachem. Od tej chwili wiem, że to będzie dobry dzień. Kolejny dobry dzień w Gliwicach.

W 2015 r. rozpocząłem roczną nieformalną współpracę z Teatrem Miejskim w Gliwicach – moim celem było stworzenie dokumentu pokazującego pierwszy rok działania nowego teatru. Dokumentowałem próby do wszystkich przedstawień pierwszego sezonu, w swojej pracy nie ograniczałem się wyłącznie do tego, co dzieje się na scenie teatralnej. Nawet bardziej interesowało mnie to, co działo się poza sceną, w sytuacjach nieformalnych, w garderobach, na korytarzach i na imprezach popremierowych. Moim celem, oprócz udokumentowania pracy scenicznej, było pokazanie codzienności za kulisami, chwil, kiedy aktor wychodzi z roli i na powrót staje się sobą, osobą biorącą udział w zwyczajnych interakcjach. Bardzo szybko rozszerzyłem mój projekt dokumentalny – zacząłem zapraszać aktorów do pozowania w miejscach, które nie są symbolami, znakami rozpoznawczymi naszego miasta i jego najbliższej okolicy. Zatem nie fontanna Neptuna na rynku, ale drzewo z olbrzymią dziuplą rosnące na polach obok Sikornika, nie maszt Radiostacji, lecz jej aparatura nadawcza, nie odnowiony dworzec, tylko walące się budynki lokomotywowni w Pyskowicach, nie nowoczesny basen „Olimpijczyk”, ale ruiny basenu otwartego w Zabrzu, nie reprezentacyjne kamieniczki przy rynku, tylko walące się kamienice przy ulicy Krzywej.

Fotografuję wyłącznie na sprzęcie analogowym i przy użyciu analogowych materiałów: negatywów i papierów, które własnoręcznie wywołuję w tradycyjnej ciemni. Na negatywie, którego używam najczęściej, mam dwanaście klatek. Z jednego negatywu wybieram jedno–dwa dobre ujęcia, zużywam kilka negatywów i w ten sposób o spektaklu jestem w stanie opowiedzieć w ośmiu zdjęciach. Poza tym od początku do końca sam kontroluję cały proces powstawania zdjęcia – dobieram ekspozycję, wybieram chemię do obróbki negatywów, sposób ich wywoływania, papier, wreszcie sam oprawiam zdjęcia w passe-partout i ramy. Uwielbiam siedzieć w ciemni, lubię zapach chemii, który pozostaje w pomieszczeniu nawet po dokładnym wietrzeniu. Każdy, kto w dzieciństwie sklejał modele samolotów butaprenem, wie, o czym mówię. Moim zdaniem tylko fotografie wywoływane w tradycyjny sposób mają odpowiednią głębię, dynamikę, bogactwo odcieni bieli, szarości i czerni, są żywe. Czarno-biały obraz analogowy, szczególnie w kontekście teatru, operuje niedopowiedzeniem, jest to obraz wysoce subiektywny, właściwie to bardziej nie pokazuje, niż pokazuje, przez co daje widzowi olbrzymie pole do interpretacji, wymusza na nim odtworzenie w wyobraźni obrazu, który ja rejestruję na kliszy, a potem na papierze.

Dariusz Trześniowski

DARIUSZ TRZEŚNIOWSKI (ur. 1975) – absolwent filologii angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach 2004–2015 mieszkał w Luksemburgu i Brukseli, gdzie ukończył L’Académie Constantin Meunier w atelier fotografii artystycznej prof. Paula Fumieura. Jest członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików.

W stronę słońca. Gliwickie Towarzystwo Fotograficzne (1951–2000)

Hasło „w stronę słońca” jest metaforą o podwójnej wymowie wobec historii Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego. Fotografia – jak stwierdził Jerzy Lewczyński – umożliwiała oderwanie się od trudnych powojennych warunków bytowania ku lepszym
i piękniejszym światom. Nie chodziło jednak tylko o wyszukiwanie promiennych motywów, jak na zdjęciu z afisza pierwszej wystawy GTF. Ważniejszym celem było rozświetlanie świadomości twórczej i uwalnianie jej od estetycznych i politycznych stereotypów.

W ciągu kilku dekad GTF uzyskało wyjątkową pozycję wśród tego typu stowarzyszeń twórczych w kraju. Miłośnicy fotografii, wywodzący się z różnych regionów przedwojennej Polski, stworzyli w gliwickim fotoklubie atmosferę akceptacji dla różnych form twórczości, w tym wynikających z najnowszych koncepcji sztuki. Stąd w pracach liderów GTF przejawiały się tendencje neoawangardowe – od form abstrakcji i neorealizmu, poprzez strategie subiektywne, konceptualne i tzw. fotografię ekspansywną, do postmodernistycznego elementaryzmu w latach osiemdziesiątych. To w Gliwicach zrealizowana została w 1959 r. wystawa prac Zdzisława Beksińskiego, Jerzego Lewczyńskiego i Bronisława Schlabsa „Pokaz zamknięty” – jedno z najważniejszych osiągnięć sztuki polskiej tego czasu. Kilkunastu twórców GTF zostało także członkami Związku Polskich Artystów Fotografików, integrując działalność swojego środowiska z ogólnopolską sceną sztuki.

Międzynarodową rangę zyskała twórczość Jerzego Lewczyńskiego, za sprawą jego programu archeologii fotografii, oraz Zofii Rydet, autorki m.in. monumentalnego cyklu „Zapis socjologiczny”. Artyści ci głęboko angażowali się w relacje z innymi ludźmi, dociekając istoty humanistycznych wartości, co zapewniło ich dziełom wszechstronne uznanie.
Obecna wystawa może przedstawić tylko niektóre przykłady z bogatego dorobku członków GTF.

Omówienie najważniejszych kwestii z tym związanych zawiera towarzyszący wystawie bogato ilustrowany album w opracowaniu Adama Soboty.

Fotografia u góry: Zofia Rydet, Tryptyk. „Mój dom jest mną”, ok. 1975, zbiory Muzeum w Gliwicach.

Czas trwania wystawy: od 11 lutego 2023 do 13 maja 2023
Otwarcie 11 lutego godz.16.00
Kurator: dr Adam Sobota
Szef Czytelni Sztuki: Grzegorz Krawczyk
Organizator: Czytelnia Sztuki-Muzeum w Gliwicach

Czytelnia Sztuki. Nowe prace z kolekcji.

Na wystawie można obejrzeć prace Krystyny Gorazdowskiej (1912-1998), Bogdana Dziworskiego (ur. 1941), Nicolasa Grospierre’a (ur. 1975), Henryka Hermanowicza (1912-1992), Rafała Milacha (ur. 1978), Wojciecha Prażmowskiego (ur. 1949), Andrzeja Tobisa (ur. 1970) oraz Wojciecha Wilczyka (ur. 1961).

Czas trwania wystawy: 10.11.2022 – 11.12.2022

Organizator: Czytelnia Sztuki – Muzeum w Gliwicach

Wszystkie prezentowane na wystawie prace zostały zakupione do zbiorów fotografii artystycznej Muzeum w Gliwicach dzięki dotacji  ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

Fotografia: Henryk Hermanowicz, Koksownia w Nowej Hucie

Bogdan Dziworski “Przestrzenie pomiędzy”

W Czytelni Sztuki, w dniach od 16 września do 30 października 2022, prezentowana będzie wystawa fotografii Bogdana Dziworskiego pod tytułem
“Przestrzenie pomiędzy”

Fotografie Bogdana Dziworskiego należą do kanonu polskiej fotografii reportażowej o zabarwieniu humanistycznym. Artysta ukazywał powojenną codzienność, w której „życie toczy się dalej”, na przekór traumatycznym doświadczeniom będącym udziałem całej społeczności. Przechadzając się po ulicach Łodzi, wyczekiwał „decydującego momentu” i fotografował ludzi na tle odrapanych kamienic, zrujnowanych budynków czy miejskiej przyrody. Fotografie urzekają wyrazistością uchwyconych emocji i intensywnością przedstawionych doświadczeń. Sposób kadrowania sprawia, że paralelne zdarzenia z poszczególnych planów łączą się w zaskakujące, niekiedy niesamowite konstelacje. Czy oprócz dostarczania wizualnej przyjemności prace artysty mogą być także pomocne w zrozumieniu naszej współczesności? Czy są w stanie unaocznić przemiany, które zaszły w społeczeństwie? Powstałe ponad pięćdziesiąt lat temu fotografie zostały wykonane przede wszystkim w przestrzeniach pozainstytucjonalnych, poza szkołą, miejscem pracy, domem czy oficjalnymi uroczystościami, tam gdzie jednostka (oprócz inwigilacji związanej z ówczesnym ustrojem) nie była poddawana dyscyplinie. Te „przestrzenie pomiędzy”, o których pisał Jonathan Crary, nie były jeszcze zawłaszczone przez zalew bodźców, impulsów odwracających wzrok od „tu i teraz”. Spojrzenia uchwyconych osób mogły być rozproszone, nie były poddane przymusowi koncentracji na natłoku informacji i obrazów przyciągających uwagę. Dziworski bacznie obserwował swoich bohaterów. Poszukiwał zaskakujących sytuacji, niezwykłości, a niekiedy nawet dziwności w monotonii codziennego życia i szarych podwórek. Uwieczniał wyrazistość emocji, niekontrolowane gesty w czasach, w których wszechobecność obrazów nie zdominowała jeszcze kolektywnej wyobraźni, kiedy presja kreowania wizerunku poprzez aktywności podejmowane w momentach wolnych od obowiązków nie była tak zawłaszczająca. Być może właśnie ze względu na niski poziom wewnętrznej kontroli fotografowanych osób jego zdjęcia tak intensywnie oddziałują dzisiaj niewystudiowanymi pozami, różnorodnością ekspresji, uchwyconą spontanicznością zabawy i odpoczynku.

Wystawa Bogdana Dziworskiego będzie punktem wyjścia dla dalszych badań i organizowania ekspozycji poświęconych fotografii humanistycznej w przestrzeniach Czytelni Sztuki. Sposób percypowania i ukazywania świata właściwy temu rodzajowi reportażu miał licznych przedstawicieli i przedstawicielki także na Śląsku.

Bogdan Dziworski (ur. 1941) jest znany przede wszystkim jako operator filmowy, zajmuje się także reżyserią i fotografią. Jak sam mówił, to właśnie fotografia przyczyniła się do tego, że trafił do filmu. Dla artysty to dwie dziedziny, które wzajemnie się uzupełniają. Za swojego mistrza uważa Henri Cartier-Bressona, współzałożyciela słynnej agencji Magnum. Absolwent wydziału operatorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Przez szereg lat wykładowca i dziekan Wydziału Radia i Telewizji na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Autor licznych filmów poświęconych zagadnieniu sportu, a także dotyczących osób związanych z działalnością cyrkową. Tematem jego realizacji jest także sztuka, jak np. w dziele Hommage à Beksinski (1985).

16 września 2022 – 30 października 2022, Czytelnia Sztuki

Otwarcie wystawy: 16 września, godz. 17.00.

Bogdan Dziworski „Przestrzenie pomiędzy”
Kuratorka: Maria Franecka
Organizator: Czytelnia Sztuki – Muzeum w Gliwicach

Na ekspozycji prezentowane są m. in. prace, których zakup został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

Kazimiera Dyakowska. Naga Portret i akt 1959–1966

„Początki (Gliwice i dalej)”. Wystawa fotografii Bogdana Krężela w Czytelni Sztuki

W Czytelni Sztuki w dniach od 16 lipca do 19 września prezentowana będzie wystawa fotografii Bogdana Krężela „Początki (Gliwice i dalej)”. W salach wystawienniczych będzie ich można zobaczyć około sześćdziesięciu, w wyborze kuratora, Wojciecha Nowickiego.

Wernisaż on-line! Rozmawiają: Bogdan Krężel – fotograf i Wojciech Nowicki – kurator ekspozycji – zobacz TUTAJ

Urodzony w Gliwicach Bogdan Krężel (1969) jest dziś znany z tworzenia wyrazistych portretów, publikowanych w „Przekroju”, „Newsweeku”, „Polityce”, Wydawnictwie ZNAK, przez Krakowskie Biura Festiwalowego czy Festiwal Kultury Żydowskiej. Zaczynał od fotografii czarno-białej, pracuje dziś w kolorze, i to właśnie dobitny kolor jest jego marką rozpoznawczą.

Wcześniej jednak, u początków kariery, zainteresowanie portretem dopiero się rodziło. Interesowało go utrwalanie wszystkiego, co dokoła. „Jako nastolatek byłem bardzo nieśmiały, miałem trudności w komunikowaniu się. Natomiast z aparatem w ręku znikały wszelkie bariery. Nie miałem najmniejszych trudności, podchodziłem do ludzi, nawiązywałem rozmowę i fotografowałem ich. To była moja broń, nowa forma komunikowania się ze światem” – mówi Bogdan Krężel.

Ten brak barier, podchodzenie blisko, jest widoczny nawet w najwcześniejszych zdjęciach autora. Na poważnie zaczął fotografować w wieku kilkunastu lat, kontynuował w Studium Fotograficznym i podczas studiów w łódzkiej „filmówce”.

„Jego zdjęcia, szczególnie te wczesne, opowiadają o Gliwicach i Polsce w latach przemian. Krężel uchwycił to, na co nie wszyscy zwracaliśmy uwagę – pewien komizm przemieszany z rozpaczą, które towarzyszyły wykluwaniu się kapitalizmu w Polsce. Chciałem też pokazać jego fotografie w naszym Muzeum, bo to kolejny autor związany z Gliwicami, tutaj urodzony, i naszego miasta i regionu dotyczy wiele spośród jego wczesnych zdjęć” – mówi Grzegorz Krawczyk, dyrektor Muzeum w Gliwicach.

„Mówimy tu o wczesnych zdjęciach, czarno-białych, z pierwszego okresu fotografowania. Podobnie jak autor, chciałem wyodrębnić tę całostkę, zdjęcia dynamiczne, osobiste, a jednocześnie dokumentację pewnego czasu, na wpół zapomnianego, na wpół nieuświadomionego przez młodsze pokolenia. Kiełbasa sprzedawana na ulicy, z miski, handel ubraniami na ulicy, zrujnowany pofabryczny Śląsk to mgliste elementy przeszłości ukazane w pełnych energii, znakomitych ujęciach Krężela” – mówi kurator wystawy, Wojciech Nowicki.

Prezentowane zdjęcia pochodzą z Gliwic i Śląska, Wilna, Kłajpedy, Łodzi, Krakowa i okolic.

Od 16 lipca do 19 września 2021, Czytelnia Sztuki
„Początki (Gliwice i dalej)”

Wystawa fotografii Bogdana Krężela

Kurator wystawy: Wojciech Nowicki
Organizator: Czytelnia Sztuki – Muzeum w Gliwicach

Śląsk w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka

Jan Bułhak, Zakłady „Elektro” w Łaziskach Górnych, 1936, zbiory: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu

Termin: 27 stycznia – 12 kwietnia 2021

W 1936 roku Jan Bułhak (1876–1950), będący u szczytu kariery prestiżowy fotograf, który obchodził właśnie 30. rocznicę pracy twórczej, autor tematycznych albumów z serii Polska w obrazach fotograficznych…, otrzymał zlecenie wykonania – jak zapisano w umowie – fotograficznej serii propagującej ziemię śląską. Zadanie powierzył mu – działający z ramienia Instytutu Śląskiego wraz z Oddziałem Sztuki Urzędu Wojewódzkiego oraz Wojewódzkiej Komisji Turystycznej w Katowicach – dr Tadeusz Dobrowolski. Zaproszenie Bułhaka na Śląsk latem 1936 r. było związane z obchodami 10. rocznicy sprawowania urzędu wojewody przez dr. Michała Grażyńskiego. Wybór miejsc i motywów podyktowany był wymogiem zaprezentowania modernistycznego oblicza województwa, a także stanowił próbę ukazania specyfiki Śląska, co łączyło się z lansowaną przez Grażyńskiego ideą regionalizmu. Monograficzny zespół fotografii objął ówczesne  terytorium województwa śląskiego w całej  rozciągłości: od Lublińca po Istebną i od Łazisk po Mysłowice, czyli Śląsk Biały, górnośląskie zagłębie przemysłowe, tzw. Śląsk Czarny, jak i tereny leżące na południu województwa, tzw. Śląsk Zielony. Nie ulega wątpliwości, że wyrosła z podróży Jana Bułhaka na Śląsk w 1936 r. seria „obrazów fotograficznych” należy do najbardziej spektakularnych przedsięwzięć w kreśleniu wizerunku Śląska za pośrednictwem fotografii. Serię tą prezentujemy na wystawie „Śląsk w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka” w Czytelni Sztuki. Kuratorem ekspozycji jest Marek Meschnik, historyk sztuki. Wystawa powstała przy współpracy z Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Ekspozycji towarzyszy bogata oferta zajęć edukacyjnych skierowanych dla grup szkolnych i przedszkolnych, a także osób indywidualnych.

Zapraszamy na wernisaż on-line, podczas którego kurator wystawy, Marek Meschnik, oprowadzać będzie po ekspozycji – TUTAJ.

Marek Meschnik, kurator wystawy “Śląsk w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka” pisze o niej:

„W obrębie wystawy szczególnie wyróżnia się podjęta przez Bułhaka tematyka industrialna, prawie w ogóle dotychczas niewystępująca w jego praktyce fotograficznej. Podróż po Górnym Śląsku zaowocowała serią ponad 30 zdjęć przedstawiających architekturę i krajobraz przemysłowy. Poszczególne ujęcia utrwalają na kliszach rozwój przemysłu hutniczego (Huta Piłsudski w Chorzowie, Huta Florian [d. Falva] w Świętochłowicach, Huta Pokój w Nowym Bytomiu oraz huty cynku Uthemann w Szopienicach i Silesia w Lipinach). Sekwencje tematów obejmują również zakłady przeróbki chemicznej (Fabryka Związków Azotowych w Chorzowie, koksownia przy kopalni Wolfgang w Rudzie Śląskiej), elektrownie w Łaziskach Górnych i Chorzowie, a także górnictwo węglowe (Kopalnia Mysłowice). Omawiane zdjęcia obiektów przemysłowych i industrialnego pejzażu ujawniają nieznane dotychczas szerzej aspekty dorobku Bułhaka (…). W podjętej próbie oddania rozmachu sztandarowych inwestycji górnośląskiego okręgu przemysłowego Bułhak przyjął strategię reprezentacji zakładającą formułę obrazowania oscylującą pomiędzy praktyką estetyzującej fotografii piktorialnej a zapisem obdarzonym wartością dokumentalną.

Chmura – wystawa zdjęć z kolekcji Wojciecha Nowickiego

“Chmura” poświęcona jest myśleniu poprzez fotografię – na przykładzie zdjęć pochodzących z kolekcji kuratora wystawy, Wojciecha Nowickiego - pisarza, eseisty, fotografa. To wystawa, która zachęca do nowego spojrzenia na miejsca fotografii mogące się wydawać już dawno wyczerpane, zamknięte lub odrzucone. Punktem wyjścia jest tematyczne szufladkowanie, bo jeśli je zastosować, pozostają wielkie połacie odrzucone: zerojedynkowe traktowanie fotografii sprawia, że bezpowrotnie przepadają wielkie – i może najciekawsze – obszary znaczenia. W obrazie bowiem liczy się to, co ponad podziałem, wzajemne relacje, nieoczywiste pokrewieństwa, połączenia, które nie wynikają z samej fotografii, lecz biorą się z innych dziedzin sztuki, rzemiosła i życia.

“Wiele lat temu wydawało mi się, że aby opowiedzieć o fotografii, trzeba precyzyjnie wyciąć niewielką część tkanki skalpelem, powiększyć ją i zbadać pod mikroskopem. To miał być jakiś początek: zrozumienia całości, porządkowania, systemu. Dziś wracam do stanu sprzed: podziwiam bezładną chmurę znaków, które układają się w większe kompozycje, rozwiewają, znów zbijają, ale już w coś zupełnie innego. Potrzebny jest cały zbiór. Wobec zdjęć nagromadzonych w pudłach, zalegających w szafie nie stać mnie na pełnię powagi. Mogę je wyrzucać w górę, łapać, składać wciąż na nowo, bo te zdjęcia mieszkają ze mną, we mnie. Traktuję je jak elementy mozaiki, z których można utworzyć dowolny obraz, opowiedzieć wiele historii. Również tę: że fotografia sama opowiada wiele, jednak tylko we własnym języku. Kiedy zacznie się ją objaśniać, mnożą się ścieżki” – pisze Wojciech Nowicki.

Nowe widzenie Śląska

Na ekspozycji prezentowane są prace wybitnych polskich fotografów: Nicolasa Grosspiere’a, Wojciecha Prażmowskiego, Rafała Milacha, Andrzeja Tobisa i Wojciecha Wilczyka, które w 2019 roku pozyskano do zbiorów Działu Fotografii Artystycznej Muzeum w Gliwicach. Zakup 226 fotografii był możliwy dzięki dotacji otrzymanej od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzącej z Funduszu Promocji Kultury.

Budowanie kolekcji fotografii artystycznej oraz liczne wystawy i publikacje dedykowane fotografii tworzą w ostatnich latach jedną z naszych najważniejszych linii programowych – mówi dyrektor Muzeum w Gliwicach i szef Czytelni Sztuki, Grzegorz Krawczyk. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznało nam drugą co do wielkości w Polsce dotację w ramach programu „Regionalne kolekcje stuki współczesnej”, która umożliwiła pozyskać dzieła wybitne i cenne, mogące być prezentowane zarówno na wystawach zbiorowych jak i indywidualnych, tak jak na przykład cykl „Biało-czerwono-czarna” autorstwa Wojciecha Prażmowskiego, który zakupiliśmy w całości. Otrzymanie tak wyjątkowo dużej dotacji na poszerzenie naszej kolekcji potwierdza także w mojej ocenie słuszność obranego kierunku, w którym rozwija się Dział Fotografii Artystycznej utworzony przeze mnie tuż po Czytelni Sztuki, która niedługo skończy 10 lat. Przy tej okazji dziękuję Ewelinie Lasocie za opracowanie projektu „Nowe widzenie Śląska” bez czego, ani wystawa, ani ów cenny zakup nie byłyby możliwe.

Wystawa dostępna dla publiczności od 6 grudnia 2019 roku do 17 stycznia 2020 roku.

Patronat medialny: Ultramaryna

W eseju, towarzyszącym wystawie, Jakub Dziewit – kulturoznawca o zacięciu antropologicznym, metafotograf, animator kultury – tak pisze o prezentowanej kolekcji i sposobie widzenia w niej Śląska:

Czym jest Śląsk? Odpowiedź na to pytanie zdaje się banalnie prosta – dopóki nie próbujemy na nie odpowiedzieć. W końcu nawet geograficznie granice Śląska nie są jasne i niepodważalne, a tym bardziej jeśli weźmiemy pod uwagę aspekt historyczny. W tym kontekście nie dziwi, że także ślonska godka nie jest taka sama wszędzie (w gruncie rzeczy to zespół podobnych, lecz różnych gwar regionalnych), podobnie zresztą jak kluski śląskie, które w niektórych częściach regionu są – zgodnie ze śląską tradycją – jasne, a w innych – również zgodnie ze śląską tradycją – ciemne. Okazuje się, że Śląsk jest spójny przede wszystkim na poziomie pewnego zbiorowego wyobrażenia – myślimy „Śląsk” i widzimy miejski pejzaż, na który składają się familoki z oknami malowanymi na czerwono, na drugim planie hałda, a gdzieś w tle gruba, znaczy się kopalnia, z charakterystyczną konstrukcją szybu z wielkim kołem. Gdybyśmy w tym obrazie weszli do środka familoka, to pewnie natknęlibyśmy się na obraz górnika z czarnymi od węgla oczodołami i jego żony, która akurat szykowałaby kluski. Oczywiście śląskie.

Jest to obraz w pełni prawdziwy, jednakże tylko wówczas, gdy przyjmiemy, że w naszym codziennym myśleniu o Śląsku posługujemy się właśnie wyobrażeniem, stereotypem, uproszczeniem, które w rzeczywistości bardzo trudno spotkać w pełni zrealizowane. No chyba że wejdziemy do mniej lub bardziej metaforycznego sklepu z pamiątkami, swoistej cepelii. Poza nią sytuacja uległa daleko idącej zmianie – w kopalniach coraz częściej są muzea, w familokach designerskie mieszkania na wynajem, a kluski śląskie podawane są wraz z jarmużem w dobrych restauracjach. Nie oznacza to oczywiście, że ten obraz Śląska nie jest prawdziwy, tylko raczej to, że mitologia śląska jest już na tyle ukształtowana, że można nią grać, przerabiać ją na potrzeby artystyczne czy też komercyjne, cały czas bazując jednak na obrazach wziętych z kina i fotografii, które, zwykle będąc kreacją, prawie zawsze odnoszą do rzeczywistości, obrazują ją. Nasz umysł nie przyjmuje jednak tej rzeczywistości bezkrytycznie, całościowo, we wszystkich szczegółach – nie pamiętamy przecież wszystkich liści, tylko pamiętamy drzewo. Nie pamiętamy więc też pełnego obrazu Śląska, tylko charakterystyczne cechy jego wizualnego mitu.

Zestawienie prezentowanych zdjęć – tak przecież różnych – może być pretekstem do zauważenia, że wszystkie one są jednak powiązane ze światem nie tyle jednostronną relacją dokumentacji fotograficznej, co raczej dwustronną relacją mediowania wyobrażenia o świecie. Na żadnym ze zdjęć nie ma klasycznego, zmitologizowanego obrazu Śląska. Po powrocie z wystawy do domów nasze wyobrażenie o Śląsku będzie więc już trochę inne. A przez to – z racji, że to wyobrażenia wpływają na nasze podejście do świata – zmieni się także sam Śląsk, powstaną jego nowe wizualne mitologie.

*********************************
Wojciech Nowicki – fotograf, pisarz, eseista – w słowie wstępnym do wystawy charakteryzuje ją następująco:

Na wystawie prezentujemy prace, które w 2019 roku wzbogaciły zbiory Działu Fotografii Artystycznej Muzeum w Gliwicach. Jednocześnie jest to przegląd współczesnej twórczości wybitnych polskich fotografów dokumentalistów, którzy na nowo określali znaczenie dokumentu fotograficznego. Każdy z nich czerpał przy tym z (nie tylko wizualnego) potencjału Śląska, dlatego na obecnej wystawie przedstawić możemy kilkadziesiąt dzieł powstałych właśnie tutaj.

Tonacja przedstawionych fotografii jest bardzo różna: od czystej dokumentalistyki, chłodnego rejestracji, którą spaja pewna pesymistyczna konstatacja (jak u Wojciecha Wilczyka), poprzez dokumentację architektury modernistycznej Nicolasa Grospierre’a, ukazującą jej groźne piękno; z pozoru niedbale czy wręcz przypadkowo zarejestrowane przez Wojciecha Prażmowskiego urywki rzeczywistości tzw. okresu przejściowego, kiedy kraj realnego socjalizmu już się kruszył i odchodził w niepamięć, a nowe nadchodziło zbyt powoli; aż po konceptualny i surrealistyczny słownik Andrzeja Tobisa, w którym Śląsk sprowadzony został do absurdalnych haseł. Ten przegląd języków współczesnej dokumentalistyki fotograficznej zakorzenionej w śląskiej rzeczywistości domyka najmłodszy z autorów, Rafał Milach zdjęciami skupionymi na ludziach i ich otoczeniu; w warstwie deklaratywnej ich tonacja jest pozytywna, w rzeczywistości często ironiczna czy niemal zgryźliwa.

Dzieła tych pięciu autorów zostały uzupełnione zdjęciami trojga młodych fotografów, skupionych w gliwickiej grupie „Aczkolwiek”, która od 2007 roku działa w ramach inicjatyw edukacyjno-twórczych Młodzieżowego Domu Kultury w Gliwicach. Dialog i polemikę z prezentowanym widzeniem Śląska podejmą młodzi artyści: Jadwiga Janowska, Małgorzata Skrzypczyk, Michał Patycki. Ich spojrzenie będzie zachętą dla zwiedzających do zmiany perspektywy w sposobie postrzegania miejsca i przemian w nim zachodzących.

Spotkanie otwierające wystawę będzie również okazją do premiery najnowszego wydawnictwa w serii Czytelni Sztuki – książki Wojciecha Prażmowskiego Portret wewnętrzny. Portret artysty oraz archiwalia zamieszczone w książce pochodzą ze zbiorów rodzinnych Wojciecha Prażmowskiego. Rozmowę z artystą przeprowadziła Anka Sielska, a esej przygotował Tomasz Ferenc.

Wstęp wolny, liczba miejsc ograniczona.

Podczas wernisażu zapraszamy również na oprowadzanie kuratorskie.

Wystawa Nowe widzenie Śląska prezentuje autorskie cykle:
- Nicolasa Grospierre’a W-70 (2007), Subiektywny atlas architektury modernistycznej,
- Rafała Milacha Bardzo piękny projekt (2012),
- Wojciecha Prażmowskiego Biało-czerwono-czarna (1999),
- Andrzeja Tobisa A-Z (Gabloty edukacyjne) (2006 – do teraz),
- Wojciecha Wilczyka Niewinne oko nie istnieje (2007–2009), Święta Wojna (2009–2014).