Nowe widzenie Śląska
5 grudnia 2019 roku o godz. 17.00 zapraszamy do Czytelni Sztuki na otwarcie wystawy Nowe widzenie Śląska. Wernisaż będzie połączony z premierą wydanej w serii Czytelnia Sztuki książki pod tytułem Portret wewnętrzny poświęconej twórczości wybitnego fotografa Wojciecha Prażmowskiego. Rozmowę z artystą poprowadzi Anka Sielska. Na ekspozycji prezentowane są prace wybitnych polskich fotografów: Nicolasa Grosspiere’a, Wojciecha Prażmowskiego, Rafała Milacha, Andrzeja Tobisa i Wojciecha Wilczyka, które w 2019 roku pozyskano do zbiorów Działu Fotografii Artystycznej Muzeum w Gliwicach. Zakup 224 fotografii był możliwy dzięki dotacji otrzymanej od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzącej z Funduszu Promocji Kultury.
Budowanie kolekcji fotografii artystycznej oraz liczne wystawy i publikacje dedykowane fotografii tworzą w ostatnich latach jedną z naszych najważniejszych linii programowych – mówi dyrektor Muzeum w Gliwicach i szef Czytelni Sztuki, Grzegorz Krawczyk. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznało nam drugą co do wielkości w Polsce dotację w ramach programu „Regionalne kolekcje stuki współczesnej”, która umożliwiła pozyskać dzieła wybitne i cenne, mogące być prezentowane zarówno na wystawach zbiorowych jak i indywidualnych, tak jak na przykład cykl „Biało-czerwono-czarna” autorstwa Wojciecha Prażmowskiego, który zakupiliśmy w całości. Otrzymanie tak wyjątkowo dużej dotacji na poszerzenie naszej kolekcji potwierdza także w mojej ocenie słuszność obranego kierunku, w którym rozwija się Dział Fotografii Artystycznej utworzony przeze mnie tuż po Czytelni Sztuki, która niedługo skończy 10 lat. Przy tej okazji dziękuję Ewelinie Lasocie za opracowanie projektu „Nowe widzenie Śląska” bez czego, ani wystawa, ani ów cenny zakup nie byłyby możliwe.
Wystawa dostępna dla publiczności do 17 stycznia 2020 roku.
Patronat medialny: Ultramaryna
W eseju, towarzyszącym wystawie, Jakub Dziewit – kulturoznawca o zacięciu antropologicznym, metafotograf, animator kultury – tak pisze o prezentowanej kolekcji i sposobie widzenia w niej Śląska:
Czym jest Śląsk? Odpowiedź na to pytanie zdaje się banalnie prosta – dopóki nie próbujemy na nie odpowiedzieć. W końcu nawet geograficznie granice Śląska nie są jasne i niepodważalne, a tym bardziej jeśli weźmiemy pod uwagę aspekt historyczny. W tym kontekście nie dziwi, że także ślonska godka nie jest taka sama wszędzie (w gruncie rzeczy to zespół podobnych, lecz różnych gwar regionalnych), podobnie zresztą jak kluski śląskie, które w niektórych częściach regionu są – zgodnie ze śląską tradycją – jasne, a w innych – również zgodnie ze śląską tradycją – ciemne. Okazuje się, że Śląsk jest spójny przede wszystkim na poziomie pewnego zbiorowego wyobrażenia – myślimy „Śląsk” i widzimy miejski pejzaż, na który składają się familoki z oknami malowanymi na czerwono, na drugim planie hałda, a gdzieś w tle gruba, znaczy się kopalnia, z charakterystyczną konstrukcją szybu z wielkim kołem. Gdybyśmy w tym obrazie weszli do środka familoka, to pewnie natknęlibyśmy się na obraz górnika z czarnymi od węgla oczodołami i jego żony, która akurat szykowałaby kluski. Oczywiście śląskie.
Jest to obraz w pełni prawdziwy, jednakże tylko wówczas, gdy przyjmiemy, że w naszym codziennym myśleniu o Śląsku posługujemy się właśnie wyobrażeniem, stereotypem, uproszczeniem, które w rzeczywistości bardzo trudno spotkać w pełni zrealizowane. No chyba że wejdziemy do mniej lub bardziej metaforycznego sklepu z pamiątkami, swoistej cepelii. Poza nią sytuacja uległa daleko idącej zmianie – w kopalniach coraz częściej są muzea, w familokach designerskie mieszkania na wynajem, a kluski śląskie podawane są wraz z jarmużem w dobrych restauracjach. Nie oznacza to oczywiście, że ten obraz Śląska nie jest prawdziwy, tylko raczej to, że mitologia śląska jest już na tyle ukształtowana, że można nią grać, przerabiać ją na potrzeby artystyczne czy też komercyjne, cały czas bazując jednak na obrazach wziętych z kina i fotografii, które, zwykle będąc kreacją, prawie zawsze odnoszą do rzeczywistości, obrazują ją. Nasz umysł nie przyjmuje jednak tej rzeczywistości bezkrytycznie, całościowo, we wszystkich szczegółach – nie pamiętamy przecież wszystkich liści, tylko pamiętamy drzewo. Nie pamiętamy więc też pełnego obrazu Śląska, tylko charakterystyczne cechy jego wizualnego mitu.
Prezentowane na wystawie zdjęcia nie powstały jako zamierzony projekt artystyczny tworzony wspólnie. Wprost przeciwnie – są fragmentami indywidualnych wystaw. Dzięki temu tym bardziej jednak uderzające jest, że prawie w ogóle nie grają one tą mitycznością, wyobrażeniem Śląska, tylko na różny sposób pokazują nam go gdzieś poza tym naiwnym w swym charakterze obrazem. Może to wywołać pytanie, na ile wciąż jeszcze „śląskość” jest taka sama – w otoczeniu tych wszystkich ptoków, krzoków i pnioków, którzy tak bardzo utożsamiają się ze Śląskiem, że zapominają, że kiedy ich rodzice lub dziadkowie przyjeżdżali tu za pracą, to ten przemysłowy obraz regionu był jeszcze w gruncie rzeczy dosyć młody.
Już na poziomie warstwy wizualnej prezentowane zdjęcia nie utrwalają jednej wizji świata, a przez to często naturalnie stają ze sobą w sprzeczności. Jest jednak coś, co sprawia, że sprzeczność ta nie przeszkadza – a jest tym przenikający je dokumentalizm. Wszystkie z prezentowanych zdjęć cechuje bardzo wysoki poziom autorskości ujęcia i krytycyzmu wobec rzeczywistości, ale wszystkie jednak do tej rzeczywistości odnoszą w sposób ewidentny. Rafał Milach nawiązuje do estetyki amatorskich fotografii – być może po to, byśmy nie mieli żadnych wątpliwości, co do realności bohaterów zdjęć (już Zofia Rydet udowodniła, że ta metoda działa), którzy wcale nie są „śląscy”, ale przecież nie trzeba nosić czako, by być „stąd” (poszukiwania korelacji z serią The Winners zrealizowaną na Białorusi mogą tylko poszerzyć zakres odczytań). Wojciech Prażmowski pokazuje codzienność i nieefektowną normalność, wykorzystując do tego charakterystyczną możliwość fotografii dopowiadania „tak było”, która nadaje zdjęciom dodatkowego, hauntologicznego waloru wraz z upływającym czasem. Zdaje się, że Andrzej Tobis robi dokładnie to samo, ale wzbogaca obraz o suchy (chociaż często zjadliwy lub ironiczny) komentarz „słownikowy”, przez który z codzienności wyciąga absurd. W podobnej formie – wizualnego atlasu haseł – utrzymane są prace Nicolasa Grosspiere’a i Wojciecha Wilczyka. Ten pierwszy podejmuje wątek dziedzictwa architektury, szczególnie w jej wymiarze masowym – w końcu nie bez przyczyny Giszowiec, chyba najbardziej znany projekt śląskiego miasta ogrodu został zabudowany tzw. wielką płytą. Ten drugi zaś zdaje się, że stawia przede wszystkim pytanie o to, co z przestrzeni naszego życia usunęliśmy tak bardzo, że – by odnieść do Śląska – zniknęło nawet z naszych wyobrażeń o świecie, ale pokazuje też to, co do tej przestrzeni życia wprowadziliśmy i nie dziwi nas to w ogóle.
Zestawienie prezentowanych zdjęć – tak przecież różnych – może być pretekstem do zauważenia, że wszystkie one są jednak powiązane ze światem nie tyle jednostronną relacją dokumentacji fotograficznej, co raczej dwustronną relacją mediowania wyobrażenia o świecie. Na żadnym ze zdjęć nie ma klasycznego, zmitologizowanego obrazu Śląska. Po powrocie z wystawy do domów nasze wyobrażenie o Śląsku będzie więc już trochę inne. A przez to – z racji, że to wyobrażenia wpływają na nasze podejście do świata – zmieni się także sam Śląsk, powstaną jego nowe wizualne mitologie.
*********************************
Wojciech Nowicki – fotograf, pisarz, eseista – w słowie wstępnym do wystawy charakteryzuje ją następująco:
Na wystawie prezentujemy prace, które w 2019 roku wzbogaciły zbiory Działu Fotografii Artystycznej Muzeum w Gliwicach. Jednocześnie jest to przegląd współczesnej twórczości wybitnych polskich fotografów dokumentalistów, którzy na nowo określali znaczenie dokumentu fotograficznego. Każdy z nich czerpał przy tym z (nie tylko wizualnego) potencjału Śląska, dlatego na obecnej wystawie przedstawić możemy kilkadziesiąt dzieł powstałych właśnie tutaj.
Tonacja przedstawionych fotografii jest bardzo różna: od czystej dokumentalistyki, chłodnego rejestracji, którą spaja pewna pesymistyczna konstatacja (jak u Wojciecha Wilczyka), poprzez dokumentację architektury modernistycznej Nicolasa Grospierre’a, ukazującą jej groźne piękno; z pozoru niedbale czy wręcz przypadkowo zarejestrowane przez Wojciecha Prażmowskiego urywki rzeczywistości tzw. okresu przejściowego, kiedy kraj realnego socjalizmu już się kruszył i odchodził w niepamięć, a nowe nadchodziło zbyt powoli; aż po konceptualny i surrealistyczny słownik Andrzeja Tobisa, w którym Śląsk sprowadzony został do absurdalnych haseł. Ten przegląd języków współczesnej dokumentalistyki fotograficznej zakorzenionej w śląskiej rzeczywistości domyka najmłodszy z autorów, Rafał Milach zdjęciami skupionymi na ludziach i ich otoczeniu; w warstwie deklaratywnej ich tonacja jest pozytywna, w rzeczywistości często ironiczna czy niemal zgryźliwa.
Dzieła tych pięciu autorów zostały uzupełnione zdjęciami trojga młodych fotografów, skupionych w gliwickiej grupie „Aczkolwiek”, która od 2007 roku działa w ramach inicjatyw edukacyjno-twórczych Młodzieżowego Domu Kultury w Gliwicach. Dialog i polemikę z prezentowanym widzeniem Śląska podejmą młodzi artyści: Jadwiga Janowska, Małgorzata Skrzypczyk, Michał Patycki. Ich spojrzenie będzie zachętą dla zwiedzających do zmiany perspektywy w sposobie postrzegania miejsca i przemian w nim zachodzących.
Spotkanie otwierające wystawę będzie również okazją do premiery najnowszego wydawnictwa w serii Czytelni Sztuki – książki Wojciecha Prażmowskiego Portret wewnętrzny. Portret artysty oraz archiwalia zamieszczone w książce pochodzą ze zbiorów rodzinnych Wojciecha Prażmowskiego. Rozmowę z artystą przeprowadziła Anka Sielska, a esej przygotował Tomasz Ferenc.
Wstęp wolny, liczba miejsc ograniczona.
Podczas wernisażu zapraszamy również na oprowadzanie kuratorskie.
Wystawa Nowe widzenie Śląska prezentuje autorskie cykle:
- Nicolasa Grospierre’a W-70 (2007), Subiektywny atlas architektury modernistycznej,
- Rafała Milacha Bardzo piękny projekt (2012),
- Wojciecha Prażmowskiego Biało-czerwono-czarna (1999),
- Andrzeja Tobisa A-Z (Gabloty edukacyjne) (2006 – do teraz),
- Wojciecha Wilczyka Niewinne oko nie istnieje (2007–2009), Święta Wojna (2009–2014).
Wydarzenia towarzyszące wystawie:
Czwartek, 12 grudnia 2019, Czytelnia Sztuki, godz. 17.00
Krajobraz kulturowy Górnego Śląska – wykład
Prowadzenie: dr hab. Ilona Copik
Wstęp wolny, liczba miejsc ograniczona
Organizator: Muzeum w Gliwicach
