August Sander. Portrety 1910–1954

Kurator: Gabriele Conrath-Scholl | Współpraca: Jule Schaffer | Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv, Köln

Wernisaż: 27.10.2017 (piątek), godz. 18.00 | Wystawa: 28.10–17.12.2017

UWAGA! Przedłużamy wystawę do 28.12.2017.

Czytelnia Sztuki | Gliwice | ul. Dolnych Wałów 8a

PON: nieczynne / WT: 9.00–15.00 / ŚR: 9.00–16.00 / CZW: 10.00–16.00 / PT: 10.00–16.00 / SOB: 11.00–17.00 / ND: 11.00–16.00
W dniach 23–26.12.2017 oraz 29.12.2017–01.01.2018 Czytelnia Sztuki będzie nieczynna. Za utrudnienia przepraszamy.

Godzina dla dziennikarzy i możliwość rozmowy z kuratorką: piątek, 27.10.2017, godz. 17.00–18.00

Stworzony przez Augusta Sandera (1876–1964) portret zbiorowy społeczeństwa niemieckiego należy do najwybitniejszych osiągnięć fotografii XX wieku. Sander fotografował przedstawicieli różnych warstw społecznych i zawodów – w typowych strojach, z charakterystycznymi atrybutami. Robotników, rzemieślników, artystów czy polityków przedstawiał w identyczny sposób: w ich codziennym otoczeniu, w miejscu pracy, czasem na neutralnym tle. Część fotografii wykonał podczas przypadkowych spotkań, na ulicy czy wiejskiej drodze. Interesowało go to, co indywidualne, ale i typowe. To, co ludzi różni, ale i to, co określa ich jako grupę.

August Sander: Cukiernik, 1928 © Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv, Köln; VG Bild-Kunst, Bonn, 2017

Sekretarka radia zachodnioniemieckiego w Kolonii, 1931 © Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv, Köln; VG Bild-Kunst, Bonn, 2017

August Sander: Pomocnik murarza, 1928 © Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv, Köln; VG Bild-Kunst, Bonn, 2017

Portrety podpisywał krótko: sprzątaczka, cukiernik, filozof, malarz, żołnierz, sekretarka, pomocnik murarza… Chciał w ten sposób podkreślić uniwersalną stronę zdjęć. Sześćdziesiąt z nich opublikował w książce „Oblicze czasu” (Antlitz der Zeit), wydanej w 1929 roku. Miały ukazać prawdę o ludziach jego epoki – to, jak wyglądali, czym się zajmowali, jak żyli. I złożyć się na życiowy cykl zdjęć „Ludzie XX wieku” (Menschen des 20. Jahrhunderts). Koncepcja tego przedsięwzięcia zakładała podział zdjęć na 7 grup: „Rolnik”, „Rzemieślnik”, „Kobieta”, „Grupy społeczne i zawody”, „Artyści”, „Duże miasto” oraz „Ostatni ludzie”. Sander przyporządkował im 45 teczek, a całość miała obejmować około 500–600 fotografii. Większą część przedsięwzięcia fotograf zrealizował w ciągu ponad pięćdziesięcioletniej działalności artystycznej.

Po dojściu do władzy partii nazistowskiej w 1933 roku książkę „Oblicze czasu” wycofano z rynku, a klisze zniszczono. Powodu oficjalnie nie podano, lecz na trop naprowadzają same zdjęcia. Nie wszyscy modele Sandera pozostali anonimowi. Był wśród nich Otto Dix, malarz, którego twórczość w latach 30. była szykanowana przez władzę, czy Alois Lindner, Erich Mühsam i Guido Kopp – niemieccy działacze polityczni i anarchiści, których również nie minęły represje ze strony NSDAP.

Fotograf, choć zmuszony do zajęcia się tematyką neutralną – fotografią architektury i krajobrazu – nie zaprzestał jednak pracy nad swoich dziełem.

Ponad 100 fotografii prezentowanych w Czytelni Sztuki należy do najważniejszych zdjęć portretowych Sandera. Oryginalne negatywy ze zbiorów Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv w Kolonii – partnera wystawy, posłużyły w latach 90. do wykonania odbitek i zrekonstruowania cyklu „Ludzie XX wieku”. Oprócz nich na gliwickiej wystawie znalazły się także powiększenia dotąd nieprezentowane, jak portrety synów premiera, bliźniaków Constantina i Wilhelma Bodenów, z 1936 roku. W zasobach Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv w Kolonii znajduje się blisko 1800 negatywów Sandera. Duża część dorobku artysty (25 000–30 000 negatywów) została zniszczona podczas pożaru piwnicy jego kolońskiego mieszkania w 1946 roku.

Fotografie Augusta Sandera przedstawiają przekrój społeczeństwa niemieckiego w pierwszych dekadach XX wieku. Tworzą analityczny, ujednolicony formalnie obraz pewnej epoki. Zachęcają do refleksji nad zależnościami sztuki od polityki oraz jej alternatywnymi drogami rozwoju.

Organizator: Czytelnia Sztuki / Muzeum w Gliwicach
Partner: Die Photographische Sammlung/SK Stiftung Kultur – August Sander Archiv, Köln
Wystawie towarzyszą spotkania oraz projekcje filmów o Auguście Sanderze, realizowane we współpracy z Domem Norymberskim w Krakowie oraz Domem Współpracy Polsko-Niemieckiej (szczegóły wkrótce).
Projekt dofinansowany przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej.

WYKŁADY – FILMY – WARSZTATY

7 listopada–15 grudnia (środy i czwartki), godz. 9.00, 10.30, 12.00
Człowiek i jego rola. Portrety socjologiczne Augusta Sandera i Zofii Rydet
Zajęcia dla grup przedszkolnych (+ 5 lat) i szkolnych na wszystkich poziomach edukacyjnych. Koszt udziału – 1 zł od grupy. Ze względu na ograniczoną liczbę miejsc prosimy o zapisy pod numerem telefonu 783 560 006.

16 listopada, czwartek, godz. 12.00
Pokaz filmów w reżyserii Reinera Holzemera
August Sander. Ludzie XX wieku, dokument, 45 min (2002)
August Sander. Podróż na Sardynię, dokument, 26 min (2011)
Wstęp wolny, ze względu na ograniczoną liczbę miejsc prosimy o zapisy pod numerem telefonu 783 560 006.

Filmy opowiadają o życiu i dorobku fotograficznym Augusta Sandera (1876–1964). Pierwszy prezentuje jego największy cykl zdjęć Ludzie XX wieku, czyli zrealizowany w latach 1892–1954 portret zbiorowy społeczeństwa niemieckiego. Drugi został zainspirowany podróżą Augusta Sandera na Sardynię w 1927 r. Fotograf odbył ją w duecie z pisarzem Ludwigiem Matharem. Podczas podróży powstało kilkaset zdjęć, także kolorowych, które jednak nigdy nie doczekały się publikacji w planowanej przez nich książce. Przedstawione w filmie ukazują lokalny krajobraz, architekturę i mieszkańców wyspy, nim stała się ona celem wyjazdów turystycznych. Twórczość filmowa Reinera Holzemera prezentowana była m.in. na PHotoESPAÑA w Madrycie czy w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

17 listopada, piątek, godz. 18.00
Oblicze czasu Augusta Sandera na tle historii fotografii
Wykład: Lech Lechowicz
Wstęp wolny

Kultowa książka Augusta Sandera Oblicze czasu wydana w 1929 r. miała ukazywać prawdę o ludziach jego epoki – to, jak wyglądali, czym się zajmowali, jak żyli. Po dojściu do władzy partii nazistowskiej w 1933 r. książkę wycofano z rynku, a klisze drukarskie zniszczono. Lech Lechowicz, historyk fotografii, wieloletni kustosz w Muzeum Sztuki w Łodzi oraz wykładowca łódzkiej Filmówki, omówi cykl zdjęć Sandera na tle nurtów światowej fotografii pierwszych dekad XX w., zwłaszcza tych, które dojrzewały w ojczyźnie fotografa, a także po sąsiedzku – w Polsce.

25 listopada, sobota, godz. 11.00–12.30
Ludzie XXI wieku – warsztaty fotografii portretowej
Prowadzenie warsztatów: Sebastian Michałuszek
Wiek uczestników: + 16 lat
Liczba uczestników: 15–20 osób
Koszt udziału – 1 zł od osoby. Ze względu na ograniczoną liczbę miejsc prosimy o zapisy pod numerem telefonu 783 560 006.

Jak w fotografii zaznaczają się różne sposoby życia, a jak to, co nas łączy i określa jako grupę? W jaki sposób powierzchowność mówi o tym, kim jesteśmy? Dyskusja o wpływie Augusta Sandera na portret fotograficzny oraz realizacja pod okiem prowadzącego serii portretów, symbolicznie i estetycznie nawiązujących do twórczości Sandera. Podczas warsztatów zostanie wykorzystany profesjonalny sprzęt fotograficzny, m.in. aparat, tło, oświetlenie. Uczestnicy nie muszą przynosić własnych aparatów. Warsztat prowadzony jest przez Sebastiana Michałuszka, gliwickiego fotografa i animatora kultury obrazu fotograficznego.

30 listopada, czwartek, 18.00
Pokaz filmów w reżyserii Reinera Holzemera
August Sander. Ludzie XX wieku, dokument, 45 min (2002)
August Sander. Podróż na Sardynię, dokument, 26 min (2011)
Wstęp wolny

Filmy opowiadają o życiu i dorobku fotograficznym Augusta Sandera (1876–1964). Pierwszy prezentuje jego największy cykl zdjęć Ludzie XX wieku, czyli zrealizowany w latach 1892–1954 portret zbiorowy społeczeństwa niemieckiego. Drugi został zainspirowany podróżą Augusta Sandera na Sardynię w 1927 r. Fotograf odbył ją w duecie z pisarzem Ludwigiem Matharem. Podczas podróży powstało kilkaset zdjęć, także kolorowych, które jednak nigdy nie doczekały się publikacji w planowanej przez nich książce. Przedstawione w filmie ukazują lokalny krajobraz, architekturę i mieszkańców wyspy, nim stała się ona celem wyjazdów turystycznych. Twórczość filmowa Reinera Holzemera prezentowana była m.in. na PHotoESPAÑA w Madrycie czy w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

8 grudnia, piątek, godz. 18.00
Projekt Augusta Sandera a ówczesna fotografia etnograficzna i współczesna antropologia wizualna
Wykład: dr hab. Grażyna Kubica-Heller
Wstęp wolny

August Sander tworzył portrety przedstawicieli różnych warstw społecznych i zawodów – w typowych strojach, z charakterystycznymi atrybutami. Fotografiom nadawał rys obiektywizmu. Co utrwalone na zdjęciach ubiory, fryzury, gesty mówią o człowieku, o jego statusie ekonomicznym i sytuacji życiowej? Co o stereotypach? Dr hab. Grażyna Kubica-Heller, socjolożka, wykładowczyni UJ w Krakowie, zajmująca się także literaturą faktu, fotografią i filmem dokumentalnym, omówi związki fotografii Augusta Sandera z etnografią przełomu XIX i XX wieku oraz ze współczesną antropologią.

15 grudnia, piątek, godz. 18.00
Kiedy słyszę słowo „kultura”, odbezpieczam mój browning. Mocne polityczności wobec kultury w Niemczech u schyłku Republiki Weimarskiej
Wykład: dr Sebastian Rosenbaum
Wstęp wolny

Okres Republiki Weimarskiej, choć pełen napięć społecznych, był w historii Niemiec czasem błyskawicznego rozwoju. Berlin, ze swoim przemysłem filmowym, realizacjami architektonicznymi, agencjami prasowymi i fotograficznymi, stał się światową metropolią – mógł rywalizować z Nowym Jorkiem, Paryżem, Londynem. Wykonane przez Augusta Sandera fotografie przedstawiają nie tylko utrwalony porządek społeczny, ale także zmiany zachodzące w społeczeństwie niemieckim tamtego okresu. Dr Sebastian Rosenbaum, historyk, badacz historii stosunków polsko-niemieckich, zawodowo związany z IPN, omówi klimat polityczny w Niemczech w latach 20. i 30. XX w., ze szczególnym uwzględnieniem jego wpływu na kulturę.